Proje Özeti

Kentlerin en temel varlık sebeplerinden biri, barındırdığı farklı fiziksel özelliklerdeki yaşam çevreleridir. Bu yaşam çevreleri doğaları gereği karmaşık ve çok boyutludurlar; farklı süreçler sonucunda oluşmuşlardır. Yaşam çevrelerinin mekansal özellikleri ile yaşayanların sağlık ve refah seviyeleri arasında önemli bir ilişki bulunmaktadır. Yüksek kaliteli, sağlıklı ve hareketli yaşamı destekleyen, yaşanabilir olarak nitelendirilebilen yaşam çevrelerinin elde edilmesi ancak bu çevrelerin yapıtaşlarının iyi analiz edilebilmesi ve sosyo-ekonomik özellikler ile fiziksel çevre arasındaki ilişkilerin açıklanması ile sağlanabilir.

Bu projenin ana hipotezi, yaşam çevrelerinin fiziksel yapıtaşlarını oluşturan elemanların, örneğin arazi kullanımının niteliği ve çeşitli kentsel servislerin yer seçimlerinin, yaşam çevrelerinin yoğunluğunun, yol ağlarının morfolojik ve topolojik özelliklerinin, kentsel kaynak ve hizmetlerin mekansal dağılımının kişilerin fiziksel aktivite ve sosyal etkileşim seviyelerine, aktif yaşam ile ilişkili olarak beden kitle indekslerine, ruh sağlıklarına ve refah seviyelerine önemli etkisi olduğudur. Bu proje ile yaşam çevrelerinin fiziksel özelliklerinin (yol ağı morfolojisinden elde edilen indeksler (morphometrics), arazi kullanım çeşitliliği ve yoğunluğu, nüfus yoğunluğu, yaşayanların çeşitli sosyo-ekonomik özellikleri) ve bu özellikleri kullanarak farklı ölçeklerdeki kentsel sağlık göstergelerinin (fiziksel aktivite, obezite ve bulaşıcı olmayan kronik hastalıklar (kalp hastalıkları, hipertansiyon, diyabet, depresyon) incelenmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca, sağlıklı, yaşam memnuniyeti ve kalitesi yüksek kent vizyonu ile Türkiye’de de hızla artan kanıta dayalı (evidence-based) çalışmalara bir örnek olarak toplum katılımlı bir model çerçevesinde yaşam çevreleri ile yerleşme içi ilişkiler de incelenecektir.

Sürdürülebilir kentsel gelişim ve fiziksel hareketi destekleyen yaşam çevrelerinin elde edilmesi için kentlerdeki fiziksel yapı ve tesisin özellikleri dışında, bu alanların kentsel çevre ile sosyal ve fiziksel olarak entegrasyonunun tasarlanması, erişilebilirlik özelliklerinin saptanması, hareketli yaşamın desteklenmesi gerekliliğinin öneminin vurgulanması gereklidir. Bu yapıldığı takdirde, hem yüksek fiziksel kalitede yaşam çevreleri üretilmiş olacak hem de sosyal ve ekonomik açılardan getirisi yüksek, tüm kesimlerin bu yaşam çevrelerine adaletli bir biçimde erişebildiği, bireysel ve toplumsal menfaatlerin aynı seviyede tutulduğu yerleşimlerde yaşam çevresine yönelik aidiyet/benimseme duygusunun yüksek olduğu çevreler oluşturulmuş olacaktır. Bu nedenle, yaşam çevrelerinin üretilmesinde etkili olan mevzuat, plan ve stratejilerin farklı ölçeklerde ve geçmiş/mevcut özelliklerin tümünü ele alarak bütüncül bir şekilde ilişkilendirilip, sağlıklı ve hareketli yaşamı destekleyen yaşam çevreleri elde etmek amacıyla değerlendirilmesi gerekmektedir.

Bugüne kadar Türkiye’de hareketli yaşamı destekleyen kentler konusunda kır/kent ayrımı dışında kentsel yapılı çevre özellikleri ile ilişkili saptamalar yapılmamıştır. Bu çalışma ile coğrafi olarak farklı düzeylerde (bölge, il ve Ankara ili genelinde mahalle ölçeğinde) farklı değişkenleri kapsayarak analizler yapılacak, fiziksel aktiviteye yönelik sağlık göstergeleri mekansal özelliklerle ilişkilendirilecek ve öznel değerlendirmeleri de analizlere katan toplum katılımlı bir model ile ileride yapılacak diğer çalışmalara örnek oluşturulmuş olunacaktır. Bu farklı düzeylerde ilk kez yol ağı morfolojisinin bağlanabilirlik, aradalık, yakınlık gibi özelliklerini de içeren çeşitli değişkenlerle mekansal istatistiksel analizler (katmanlaştırma, kümelenme, mekansal otoregresyon vb.) kullanılarak ilişkisel çözümlemeler yapılacaktır.

Bu çalışmanın kuramsal yaklaşımı ilişkisel ve çok boyutludur. Yaşam kalitesi ölçekleri ve seçilen veriler arasındaki ilişkiler mekansal istatistiksel analizler yardımıyla çözümlenecek ve yapılan çözümlemeler bireylerin davranış kalıpları ile ilişkilendirilecektir. Analizler sonucunda elde edilen bulgular ile hem üst ölçekte hareketli yaşamı destekleyen bölgesel ve kentsel sağlık politikaları geliştirilebilecek, hem de alt ölçeklerde kentsel altyapı stratejileri ile mekansal tasarım ilkeleri saptanabilecektir.